ડિસેમ્બર, 2025 – કોલકાતા / નવી દિલ્હી: પૂર્વ ભારત નવીનીકરણીય ઊર્જાનું હાઈ-ગ્રોથ હબ બની રહ્યું છે, જેનો ઉલ્લેખ કોલકાતામાં FICCI દ્વારા આયોજિત ઉચ્ચ-સ્તરીય સંવાદમાં કરવામાં આવ્યો. નીતિ આધાર, સુધરતી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને ઉદ્યોગ અને કોમર્શિયલ વિભાગ તરફથી વધતી માંગને કારણે આ વિસ્તાર સ્વચ્છ ઊર્જા અપનાવવામાં સતત ગતિ મેળવી રહ્યો છે.
ભારતીય ઉદ્યોગ મંડળ (FICCI) અને ક્રિસિલ (CRISIL), AMPIN Energy Transition અને સુમિતોમો કોર્પોરેશન ઇન્ડિયા સાથે મળીને, તેમજ ઉદ્યોગના અગ્રણીઓએ બતાવ્યું કે પૂર્વ ભારતની નવીનીકરણીય ઊર્જા ક્ષમતાઓને Unlock કરવા માટે નીતિનિર્માતા, યુટિલિટીઓ, ડેવલપર અને હિતધારકો મળીને કેવી રીતે પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. ચર્ચાઓનો મુખ્ય фокус ક્ષમતાના ઝડપી વધારા, ગ્રિડ ઇન્ટિગ્રેશન મજબૂત કરવાનો માર્ગ અને આખા પ્રદેશના ઊર્જા પરિવર્તનને વધુ સ્થિર, ટકાઉ અને ભવિષ્યલક્ષી બનાવવા પર રહ્યો.
આ પરિસ્થિતિમાં, FICCI અને CRISILએ કોલકાતામાં “પૂર્વ ક્ષેત્રમાં કોમર્શિયલ અને ઇન્ડસ્ટ્રીયલ (C&I) માટે નવીનીકરણીય ઊર્જા ટ્રાન્ઝિશન” પર ઉચ્ચ-સ્તરીય સંવાદ યોજ્યો. નીતિનિર્માતાઓ, નિયમનકારો, યુટિલિટીઓ અને ઉદ્યોગના નેતાઓને એકત્ર કરતાં આ સંવાદે દર્શાવ્યું કે વધતી ઔદ્યોગિક માંગ, વિકસતી રાજ્ય નીતિઓ અને સ્પર્ધાત્મક ગ્રીન પાવર માટે વધતા રસ સાથે પૂર્વ ભારત હવે દેશની સ્વચ્છ ઊર્જા યાત્રામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવવા તૈયાર છે.
અરુણ ગોયલ , પૂર્વ સચિવ, ભારત સરકાર અને પૂર્વ સભ્ય, CERC તેમણે ઉદ્ઘાટન પ્રવચનમાં જણાવ્યું, “જો પૂર્વ ભારતને પોતાની નવીનીકરણીય ઊર્જા ક્ષમતાને વિશ્વસનીય ઔદ્યોગિક શક્તિમાં બદલવી છે, તો માત્ર ક્ષમતા વધારવી પૂરતી નથી — કનેક્ટિવિટી મજબૂત કરવી પણ એટલી જ જરૂરી છે. જો આંતરરાજ્ય નેટવર્કની ક્ષતિઓ દૂર ન થાય અને ટ્રાન્સમિશન ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું આધુનિકીકરણ ન થાય, તો શ્રેષ્ઠ ક્ષમતા ધરાવતા સોલાર અથવા પવન પ્રોજેક્ટ પણ C&I ગ્રાહકો માટે અપેક્ષિત પરિણામ આપી શકશે નહીં.”
પિનાકી ભટ્ટાચાર્ય – કો-ચેર, FICCI Renewable Energy CEOs Committee અને CEO, AMPIN Energy Transition જણાવ્યું, “પૂર્વ ભારત નવીનીકરણીય ઊર્જા સ્વીકારમાં ઝડપ પકડી રહ્યું છે, કારણ કે વધુ રાજ્યોએ રોકાણકાર-મૈત્રી નીતિઓ અમલમાં મૂકી છે અને ઉદ્યોગો ઓછા કાર્બન પરિચલન તરફ આગળ વધી રહ્યા છે. આ વિસ્તાર દેશના સૌથી મોટા લોડ સેન્ટરો ધરાવે છે, અને આજની તારીખે C&I ગ્રાહકો માટે નવીનીકરણીય ઊર્જા સૌથી વધુ ખર્ચ-અસરકારક વિકલ્પોમાંથી એક છે. હાલમાં 1% થી 18% વચ્ચેની ઘૂસણખોરી સાથે વૃદ્ધિના વિશાળ અવસર ઉપલબ્ધ છે.”
તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું, “ઓડિશા, છત્તીસગઢ, ઝારખંડ, પશ્ચિમ બંગાળ, આસામ અને બિહાર જેવા રાજ્યમાં અમારી ₹5,000 કરોડની રોકાણ યોજના આ વિસ્તારના સ્વચ્છ ઊર્જા ભવિષ્યને આગળ ધપાવવાની અમારી પ્રતિબદ્ધતાનો પુરાવો છે.”
સૈયદૈન અબ્બાસી – ચેરમેન, Assam Power Distribution Company Ltd (APDCL), ભારપૂર્વક જણાવ્યું, “પૂર્વ ભારત નવીનીકરણીય ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની ઝડપી વૃદ્ધિનો સાક્ષી બની રહ્યું છે, જેમાં ગ્રિડ મજબૂતિકરણ, રૂફટોપ સોલાર પ્રોત્સાહન અને સ્ટોરેજ-તૈયાર આયોજન જેવી રાજ્ય પહેલોનો મહત્વપૂર્ણ હિસ્સો છે. આસામ જેવા રાજ્ય સંતુલિત ઊર્જા ઇકોસિસ્ટમ ઉભું કરવા માટે પ્રયત્નશીલ છે જે વધતી ઔદ્યોગિક માંગને પહોંચી વળે.”
તેમણે વધુમાં કહ્યું, “પૂર્વ ભારતનો ઊર્જા પરિવર્તન હવે કોઈ દુરનું લક્ષ્ય નથી, પણ ઝડપથી ગતિ પકડતો વાસ્તવિક બદલાવ છે. વૈશ્વિક બજારોમાં સ્ટોરેજ ટેક્નોલોજી, ગિગાફેક્ટરીઓ અને નવીન RE અપનાવવાના મોડેલો મુખ્ય બની રહ્યા છે, અને પૂર્વ ભારત આ નવીનતાના કેન્દ્રમાં સ્થાન મેળવી શકે છે.”
સંજીવ શ્રીવાસ્તવ – એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર (Commercial), Damodar Valley Corporation, જણાવ્યું, “ભારતના ઊર્જા પરિવર્તન માટે RE ક્ષમતા, સ્ટોરેજ, લવચીક માંગ વ્યવસ્થાપન અને ગ્રિડ ઓપરેશન્સના આધુનિકીકરણનું સમન્વયિત વિકાસ અત્યંત આવશ્યક છે. પૂર્વ ભારતનો ઔદ્યોગિક પટ્ટો RE આધારિત આર્થિક વૃદ્ધિ માટે મજબૂત આધાર પૂરો પાડે છે.”
તેમણે વધુમાં કહ્યું, “પૂર્વ ભારત એ નિર્ણાયક ક્ષણે છે જ્યાં વધતી RE ક્ષમતાઓ, સ્માર્ટ ગ્રિડ મેનેજમેન્ટ અને સ્ટોરેજ ટેક્નોલોજી સાથે મળીને દિવસ દરમ્યાનના વધારાના ઉત્પાદન અને સાંજના શિખરો વચ્ચેનું સંતુલન સાધવાનું કાર્ય કરશે.”
અલોક કુમાર – પૂર્વ સચિવ, વીજ મંત્રાલય, ભારત સરકાર, જણાવ્યું, “ભારતમાં C&I ગ્રાહકો સ્વચ્છ, વિશ્વસનીય અને ખર્ચ-સ્પર્ધાત્મક વીજળી માટેની માંગમાં નોંધપાત્ર પરિવર્તન લાવી રહ્યા છે. લવચીક અને વિશ્વસનીય RE આધારિત સોલ્યુશન્સ અપનાવતી ઉદ્યોગો દેશને ઓછા કાર્બન અર્થતંત્ર તરફ દોરી જશે.” પૂર્વ ભારત વિશે તેઓએ ઉમેર્યું, “સ્પષ્ટ નિયમન, મજબૂત ગ્રિડ ક્ષમતા અને સ્ટોરેજ, VPPs અને ગિગાફેક્ટરીઝ જેવી ઊભરતી ટેક્નોલોજીઓનો સમન્વય મોટા પાયે RE ઉત્પાદન Unlock કરવાની કુંજી રહેશે.”
એસ. કે. ચટર્જી – ચીફ, Regulatory Affairs, CERC જણાવ્યું, “ભારતનું ભવિષ્ય ઊર્જા માળખું લવચીકતા, વિકેન્દ્રીકરણ અને અદ્યતન ડિજિટલ ટેક્નોલોજી પર આધારિત રહેશે. સ્માર્ટ ગ્રિડ્સ, VPPs અને રિસ્પોન્સિવ ડિમાન્ડ વધુ ઊંચા પ્રમાણમાં સૂર્ય ઊર્જા ગ્રિડમાં સામેલ કરવામાં મદદ કરશે. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું, “સાર્થક નિયમન અને ઊભરતી ટેક્નોલોજી સાથે પૂર્વ ભારતને એક રોકાણ-મૈત્રી, ટકાઉ ઊર્જા બજાર તરીકે વિકસાવવાની મોટી તક છે.”
ડૉ. સત્યપ્રિયા રથ – મેનેજિંગ ડિરેક્ટર, GRIDCO (Odisha), તેમણે જણાવ્યું, “પૂર્વ ભારત પરંપરાગત ઊર્જા સપ્લાયર તરીકે જાણીતા રહ્યા છે, પરંતુ હવે તે નવીનીકરણીય અને લવચીક ઉત્પાદન ક્ષેત્રે આગેવાની કરી શકે છે. નીતિ સમન્વય, યુટિલિટીઓની તૈયારીઓ અને ઔદ્યોગિક માંગ સાથે, આ વિસ્તાર મોટા પરિવર્તન માટે તૈયાર છે.” તેમણે ભાર મૂક્યો, “C&I ગ્રાહકો માટે RE Unlock કરવા માટે ડેવલપર્સ, રેગ્યુલેટર્સ, ઉદ્યોગો અને યુટિલિટીઓ વચ્ચે મજબૂત સહકાર જરૂરી છે.”
પશ્ચિમ બંગાળ નવીનીકરણીય ઊર્જા વિકાસ એજન્સી (WBREDA)ના ડિવિઝનલ એન્જિનિયર જૉય ચક્રવર્તીએ, WBREDAના જાહેર ઉપલબ્ધ ધ્યેય અને ભૂમિકાનો ઉલ્લેખ કરતાં જણાવ્યું, “પૂર્વ ભારત માટે ગ્રીન ઓપન એક્સેસ અને વિતરિત નવીનીકરણીય ઊર્જાની સંભાવનાને સાચે Unlock કરવા માટે WBREDA જેવી રાજ્ય-આધારિત એજન્સીએ નિયમનકારી સ્પષ્ટતા, ગ્રિડની તૈયારીઓ અને સક્ષમ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટના રોલઆઉટ સાથે પગલા-પગલે સુનિશ્ચિત કરવી જરૂરી છે. માત્ર ત્યાર પછી જ વ્યાપારી અને ઔદ્યોગિક ગ્રાહકો રૂફટોપ, કેપ્ટિવ અથવા ઓપન એક્સેસ કોઈપણ માર્ગ દ્વારા સ્વચ્છ ઊર્જામાં વિશ્વાસપૂર્વક રોકાણ કરી શકશે.”
બજારની સમજ શેર કરતાં, ક્રિસિલના એનર્જી અને સસ્ટેનેબિલિટી ડિરેક્ટર પ્રણવ માસ્ટરે જણાવ્યું કે, ESG પ્રતિબદ્ધતાઓ, સપ્લાય-ચેઇનની અપેક્ષા અને ખર્ચ-સ્પર્ધાત્મક વીજ ખરીદી મોડેલો સાથે સુસંગત થવા માટે કંપનીઓ સક્રિય પ્રયાસ કરી રહી હોવાથી, C&I ક્ષેત્રમાં નવીનીકરણીય ઊર્જાની માંગ સમગ્ર ભારતમાં સ્થિર રીતે વધી રહી છે. તેમણે ઉમેર્યું કે ટ્રાન્સમિશન ક્ષમતા વધારણા અને રાજ્ય સરકારોની અનુકૂળ નીતિઓને કારણે પૂર્વ ભારત એક આશાસ્પદ વિકાસ ક્ષેત્ર તરીકે ઊભરી રહ્યું છે. તેમણે જણાવ્યું: “વધતી માંગ, મજબૂત સપ્લાય-સાઇડ ઇકોસિસ્ટમ અને સમર્થક રાજ્ય નીતિઓ સાથે પૂર્વ ભારત મોટાપાયે સ્વચ્છ ઊર્જા પરિવર્તનની બારી પર ઉભું છે.”
માસ્ટરે વધુમાં ઉમેર્યું કે ઊભરતી ટેક્નોલોજી, લાંબા ગાળાની ઓપન એક્સેસ નીતિઓ અને ગિગાફેક્ટરી દ્વારા સંચાલિત સપ્લાય ચેઇન અપનાવાને વધુ ગતિ આપશે. તેમણે કહ્યું, “જ્યારે C&I ગ્રાહકો મહત્ત્વાકાંક્ષી ગ્રીન લક્ષ્યોનો પીછો કરે છે, ત્યારે આગળનો માર્ગ લાંબા ગાળાની ઓપન એક્સેસ, ઊભરતી ટેક્નોલોજી અને ગિગાફેક્ટરીના વિકાસમાં છે.”
કાર્યક્રમના સમાપન પ્રસંગે, FICCIના ડિરેક્ટર અર્પણ ગુપ્તાએ જણાવ્યું કે પૂર્વ ભારત ભારતના સ્વચ્છ ઊર્જા પરિવર્તનને આગળ ધપાવી રહ્યું છે, જ્યાં ટેકનોલોજીકલ નવીનતા, ઔદ્યોગિક મહત્ત્વાકાંક્ષા અને સરકારની દ્રષ્ટિ અભૂતપૂર્વ રીતે એકસાથે આવી રહી છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે FICCI વિકસિત ભારત માટે વધુ સ્પર્ધાત્મક, ઊર્જા-સુરક્ષિત અને હવામાન-લક્ષી ભવિષ્ય નિર્માણ માટે પ્રતિબદ્ધ છે, અને આ માટે સરકારો, ઉદ્યોગો અને સંસ્થાઓ વચ્ચે વધુ ઊંડો સહયોગ વધારવામાં પ્રયત્નશીલ છે.
ગુપ્તાએ વધુમાં ઉમેર્યું કે નીતિનિર્માતાઓ, ઉદ્યોગના નેતાઓ, ડેવલપરો અને યુટિલિટીઓની સંયુક્ત પ્રતિબદ્ધતા પૂર્વ ભારતના નવીનીકરણીય ઊર્જા ઇકોસિસ્ટમને મજબૂત બનાવવા માટે એક નિર્ણાયક ક્ષણ છે. વધતી ઊર્જા માંગ, ઓપન એક્સેસના વિસ્તરતા માર્ગો, ગિગાફેક્ટરીઓનો ઉદય અને સસ્ટેનેબિલિટી આધારિત સ્પર્ધાત્મકતાની વધતી આવશ્યકતા સાથે પૂર્વ ભારત આવતા દાયકામાં દેશના સૌથી સક્રિય નવીનીકરણીય ઊર્જા બજારોમાંનું એક બનવા માટે તૈયાર છે.
